Πριν ξεκινήσω για την Ρουάντα η λέξη που μου ερχόταν στο μυαλό όταν άκουγα αυτή τη χώρα είναι “γενοκτονία”. Η πρώτη λέξη που μου έρχεται τώρα που γύρισα από εκεί, είναι “ζωή”.
Και αυτό γιατί μέσα από την εθελοντική αποστολή της ActionAid έμαθα πώς μπορείς να σταθείς και πάλι στα πόδια σου, όταν όλα δείχνουν το αντίθετο και όταν μέσα σου πιστεύεις ότι δεν μπορείς να πέσεις πιο χαμηλά.
Ο κόσμος έμαθε για την μικρή αυτή περίκλειστη χώρα της Αφρικής λόγω ενός ακόμα πολέμου. Ενός εμφυλίου που όταν συνέβαινε, ο δυτικός κόσμος κρατούσε τα μάτια κλειστά και την πλάτη γυρισμένη. Ο σκληρότερος εμφύλιος της Αφρικής δεν μεταδόθηκε από τα διεθνή μέσα, αλλά έγινε γνωστός από μια ταινία του Χόλυγουντ. Μέσα σε μόλις 100 ημέρες έχασαν τη ζωή τους 800.000 με 1.000.0000 άνθρωποι ενώ 2.000.000 αναγκάστηκαν να γίνουν πρόσφυγες.
Μάλιστα, η σφαγή έγινε 5 φορές γρηγορότερα από εκείνη των Εβραίων από τους Ναζί στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Η γενοκτονία του 1994 έδωσε στην Ρουάντα μια ακόμη θλιβερή πρωτιά. Έγινε η χώρα με τα περισσότερα ορφανά στον πλανήτη ενώ την βύθισε ακόμα περισσότερο μέσα στην απόλυτη φτώχεια. Η ActionAid δραστηριοποιείται στην Ρουάντα από το 1997, προσπαθώντας να επουλώσει τις πληγές των κατοίκων και να τους βοηθήσει να ξαναφτιάξουν τη ζωή τους.
Η “ορφανή σύγκρουση”, όπως χαρακτηρίστηκε αργότερα, άφησε στην χώρα των χιλίων λόφων ανεξίτηλες ουλές. Αδέρφια σκότωναν αδέρφια, το 80% των γυναικών της βιάστηκαν, η πλειοψηφία των κατοίκων που επέζησαν διαγνώστηκαν οροθετικοί. Όσοι συνάντησα, μόνο ως παραλογισμό παρομοιάζουν τα όσα έγιναν τότε. Όποιες βασικές δομές υπήρχαν, καταστράφηκαν. Σπίτια διαλύθηκαν, περιουσίες χάθηκαν. Τι γίνεται σήμερα όμως;
Πρώτος σταθμός μας η πρωτεύουσα Κινγκάλι. Εκ πρώτης όψεως, δεν είναι τίποτα παραπάνω από μια κλασική αφρικανική πρωτεύουσα. Παράγκες, πάγκοι παντού, φτώχεια, συνωστισμός και στη μέση μερικά μοντέρνα κτήρια κάποιων πολυεθνικών. Με μια πιο προσεκτική ματιά, καταλαβαίνεις ότι το Κιγκάλι δεν ικανοποιεί το στερεότυπο στο μυαλό σου.
Σε αντίθεση με άλλες αφρικανικές μεγαλουπόλεις, είναι μια πόλη πεντακάθαρη, με μεγάλους καλοσυντηρημένους δρόμους, καταπράσινη όπως άλλωστε και ολόκληρη η χώρα. Είναι ασφαλής. Όχι τυχαία. Χωρίς υπερβολή, κάθε δέκα περίπου μέτρα υπάρχει κάποιος φρουρός. Ακόμα όμως κι αν δεν υπήρχε, ένιωθα ότι δεν μπορεί να πάει τίποτα στραβά. Είναι δυνατόν σε μια χώρα με τόση βία στο ενεργητικό της, να μην αισθάνομαι καμία απειλή;
Ο σκληρότερος εμφύλιος της Αφρικής δεν μεταδόθηκε από τα διεθνή μέσα, αλλά έγινε γνωστός από μια ταινία του Χόλυγουντ. Μέσα σε μόλις 100 ημέρες έχασαν τη ζωή τους 800.000 με 1.000.0000 άνθρωποι ενώ 2.000.000 αναγκάστηκαν να γίνουν πρόσφυγες.
Στην πανέμορφη αυτή χώρα των 11 εκατομμυρίων, οι περισσότεροι από τους μισούς, είτε το ήθελαν είτε όχι, σκότωσαν. Αν μετά την γενοκτονία οι δολοφόνοι τιμωρούνταν αυστηρά, η μισή χώρα θα ήταν ακόμα στη φυλακή. Τα παιδιά των βιασμένων γυναικών δεν θα μεγάλωναν ποτέ. Με το πιο ενεργό δυναμικό της φυλακισμένο ή νεκρό, η Ρουάντα δεν θα έβρισκε ποτέ τον δρόμο της ανάκαμψης. Αποφάσισαν να αφήσουν πίσω τους το παρελθόν.
Η δικαιοσύνη όμως ήταν απαραίτητο να αποδοθεί και μάλιστα από τα ίδια τα θύματα και τους συγγενείς τους. Αυτό έγινε με τα κοινοτικά δικαστήρια Γκατσάτσα, που μάλιστα σταμάτησαν πρόσφατα. Σήμερα, θύματα και θύτες ζουν αρμονικά και προσπαθούν μαζί για το ένα ακόμα βήμα που θα τους πάει πιο πέρα. Έχουν αντιληφθεί ότι η βία δεν οδηγεί πουθενά και την έχουν εξαλείψει από τη ζωή τους σε πολύ μεγάλο βαθμό. Το πρώτο μάθημα από την Ρουάντα. Η δύναμη της αλληλεγγύης.
Έχουν επίσης καταλάβει, ότι όταν λειτουργούν συλλογικά, όλοι επωφελούνται. Έτσι, για παράδειγμα, το τελευταίο Σάββατο κάθε μήνα, όλοι μα όλοι οι κάτοικοί της βγαίνουν στους δρόμους και καθαρίζουν και ομορφαίνουν την περιοχή τους. Επειδή έχουν αντιληφθεί, ότι αν δεν το κάνουν εκείνοι, δεν θα το κάνει κανείς άλλος για αυτούς. Μάθημα δεύτερο λοιπόν, η αξία της ατομικής ευθύνης.
Στη διαδρομή για την περιοχή Γκιτέσι όπου και θα χτίσουμε το σχολείο της αποστολής μας, σκέφτομαι μια ακόμα φράση που άκουσα αρκετά πριν έρθω. Η Ρουάντα είναι λένε η “Ελβετία της Αφρικής”. Κατάφυτοι λόφοι και ποτάμια, γραφικά αγροκτήματα, γυναικείες σιλουέτες τυλιγμένες στα μπατίκ. Αν και το καταπράσινο τοπίο δεν σου θυμίζει τίποτα από τη μιζέρια της σαβάνας, η καθημερινότητα των ανθρώπων της διαψεύδει τον χαρακτηρισμό.
Το πόσιμο νερό είναι λιγοστό και δεν υπάρχει σύστημα ύδρευσης ή άρδευσης. Ελάχιστοι έχουν ηλεκτρικό στα σπίτια τους. Οι περισσότεροι κάτοικοι αυτής της “Ελβετίας” επιβιώνουν με λιγότερο από ένα δολάριο την ημέρα, ενώ για τις βασικές τους ανάγκες χρειάζονται τουλάχιστον το δεκαπλάσιο ποσό. Αγρότες και κτηνοτρόφοι στην πλειοψηφία τους, παλεύουν με τις εποχές και τις αλλαγές στο κλίμα που τους καταστρέφουν τη σοδειά.
Σήμερα, θύματα και θύτες ζουν αρμονικά και προσπαθούν μαζί για το ένα ακόμα βήμα που θα τους πάει πιο πέρα. Έχουν αντιληφθεί ότι η βία δεν οδηγεί πουθενά και την έχουν εξαλείψει από τη ζωή τους σε πολύ μεγάλο βαθμό. Το πρώτο μάθημα από την Ρουάντα. Η δύναμη της αλληλεγγύης.
Καλλιεργούν μπανάνες και πλανταίν σε απίστευτες ποσότητες, τόσες που κάλλιστα νομίζεις ότι βρήκες επιτέλους την “Μπανανία” των παραμυθιών. Ανάλογα με την εποχή, καλλιεργούν και σοργός, κασσάβα, πατάτες, αρακά, ρύζι, ανανά και άλλα φρούτα. Κάποιοι έχουν την δυνατότητα να έχουν ζώα, πράγμα εξαιρετικά σημαντικό. Οι αγελάδες όχι μόνο θεωρούνται “ιερές” μέχρι σήμερα, αλλά στην εποχή του πολέμου ήταν το μόνο σημείο διαχωρισμού των Τούτσι από τους Χούτου. Έκαναν στην κυριολεξία την διαφορά μεταξύ ζωής και θανάτου, αφού αν είχες 10 αγελάδες είχες δικαίωμα να ζήσεις.
Η διαδρομή για την Γκιτέγκα, την φτωχή και δυσπρόσιτη κοινότητα της αποστολής μας ήταν παρά τον δύσκολο χωματόδρομο, πραγματικά φανταστική όσες φορές κι αν την κάναμε. Γυναίκες με τα μωρά τους στην πλάτη περπατούν στην άκρη του δρόμου και μας χαιρετούν χαμογελώντας. Μετά από κάθε στροφή ένα ακόμη γραφικό χωριό, ένα ακόμη χαμογελαστό πιτσιρίκι τρέχει να σε χαιρετήσει κι ας σε βλέπει για πρώτη φορά στη ζωή του, ένα ακόμα αξέχαστο πρόσωπο σε κάποιο μισάνοιχτο παράθυρο.
Η ομορφιά της επαρχίας σε όλο της το μεγαλείο. Όσο απόκοσμο μας φαινόταν εμάς όλο αυτό το σκηνικό, άλλο τόσο αλλόκοτο θέαμα ήμασταν εμείς για τους κατοίκους της Γκιτέγκα. Παιδιά ξεπηδούσαν από τα στενά φωνάζοντας “Mzungu”, δηλαδή “Λευκός”. Για τους περισσότερους, η ομάδα των 40 εθελοντών από την Ελλάδα και την Κύπρο που ερχόντουσαν κάθε πρωί με τα 4Χ4 ήταν από μόνο του ένα πρωτόγνωρο θέαμα.
Γνωρίζοντας ότι έχουμε έρθει για να κατασκευάσουμε 4 νέες τάξεις στο παλιό σχολείο της περιοχής, μας καλωσόριζαν με τέτοιο τρόπο που η λέξη χαρά είναι λίγη. Ήταν λαχτάρα. Αυτή την ίδια λαχτάρα για επικοινωνία και ζωή την κατάλαβα καλύτερα μόλις γνώρισα μερικά από τα παιδιά της Γκιτέγκα.
Εκείνα μου θύμισαν ένα μάθημα που είχα ξεχάσει. Τη λαχτάρα για το σχολείο. Τίποτα δεν θα μπορούσε να χαρακτηρίσει καλύτερα την θέση που έχει η μόρφωση στις καρδιές των ανθρώπων της Ρουάντα.
Ενώ το 34% των γυναικών και το 25% των ανδρών άνω των 15 ετών είναι αναλφάβητοι, το σχολείο και η αξία του είναι όχι μόνο αναγνωρισμένη, είναι κυρίαρχη. Μετά τον πόλεμο κατάλαβαν, ότι η έχθρα που δημιουργήθηκε μεταξύ τους βρήκε έδαφος να ανθίσει λόγω της έλλειψης παιδείας που κυριαρχούσε τότε στην χώρα. Δεν θέλουν τα παιδιά τους να κάνουν το ίδιο λάθος. Οι περισσότεροι γονείς ενθαρρύνουν τα παιδιά τους να πάνε στο σχολείο.
Περπατούν χιλιόμετρα κάθε μέρα για να φτάσουν εκεί, μελετούν χωρίς φως, χωρίς βοηθήματα ή φροντιστήριο, κάνουν μάθημα σε τάξεις ελλείπεις και πολυπληθείς, χωρίς εξοπλισμό, που συχνά στάζουν νερά. Οι δάσκαλοι τους έχουν τελειώσει μόνο το λύκειο. Όπως η Άγκνες. Την γνώρισα στην Γκιτέγκα όπου χτίζαμε το νέο τους σχολικό κτήριο. Περπατά κάθε μέρα 3,5 χιλιόμετρα για να φτάσει στο σχολείο, αγαπά τα μαθηματικά και τις κοινωνικές επιστήμες και ονειρεύεται πως όταν μεγαλώσει, θα γίνει πρωθυπουργός.
Γνωρίζοντας ότι έχουμε έρθει για να κατασκευάσουμε 4 νέες τάξεις στο παλιό σχολείο της περιοχής, μας καλωσόριζαν με τέτοιο τρόπο που η λέξη χαρά είναι λίγη. Ήταν λαχτάρα. Τη λαχτάρα για το σχολείο. Τίποτα δεν θα μπορούσε να χαρακτηρίσει καλύτερα την θέση που έχει η μόρφωση στις καρδιές των ανθρώπων της Ρουάντα.
Όλη την σκληρότητα της επιβίωσης σε αυτή την χώρα, αλλά και όλη της την δύναμη μπορώ να την χωρέσω μόνο μέσα σε μια λέξη. Εσπεράνζ. Την γνώρισα σε έναν συνεταιρισμό γυναικών που δημιούργησε η ActionAid και επισκεφθήκαμε ένα απόγευμα στα πλαίσια της αποστολής μας. Το όνομά της σημαίνει “ελπίδα” και εκείνη την ενσαρκώνει με όλη της την έννοια. H ιστορία της Εσπερανζ είναι ίδια με της χώρας της.
Χήρα με δύο παιδιά, έχασε τον άντρα της στον πόλεμο. Χωρίς γη, χωρίς πόρους και με δύο ορφανά έπρεπε να βρει τρόπο να επιβιώσει χωρίς βοήθεια από κανέναν. Άρχισε να καλλιεργεί καλαμπόκι, να πλέκει καλάθια και να συνεργάζεται με την ActionAid στην δημιουργία ενός μικρού συνεταιρισμού παραγωγής αλευριού και ψάθινων καλαθιών.
Σήμερα είναι πρόεδρος του συνεταιρισμού, τα δύο παιδιά της πηγαίνουν στο σχολείο που επίσης κατασκεύασε η ActionAid και η ίδια, κάνει ότι περνά από το χέρι της για να φροντίσει την οικογένειά της και για προσφέρει σε όσες περισσότερες γυναίκες μπορεί την ίδια ελπίδα που της χάρισε πίσω τη ζωή. Τις βοηθά να κάνουν το πρώτο βήμα.
Στις 8 ημέρες της αποστολής μας, ούτε μία φορά δεν σκέφτηκα την Ελλάδα. Όχι γιατί έκανα αυτό το ταξίδι για να ξεφύγω από την πραγματικότητα της Αθήνας, αλλά επειδή στην πραγματικότητα που συνάντησα εκεί, βρήκα αυτό που νομίζω ότι χρειάζεται η χώρα μου. Ξαναβρήκα αυτό που έχασα κι εγώ ενώ παρακολουθούσα αποσβολωμένη δελτία ειδήσεων. Αυτό που έψαχνα να πω στους φίλους μου που χάνουν τις δουλειές τους κάθε μέρα και τα βλέπουν όλα μαύρα. Και είναι το εξής απλό. Σήκω, όλα θα πάνε καλά.
Φωτογραφίες: 2012, Rwanda
Vicky Markolefa / ActionAid Hellas
Η Βίκυ Μαρκολέφα είναι υπεύθυνη επικοινωνίας της ActionAid Ελλάς. Η εθελοντική αποστολή στην Ρουάντα πραγματοποιήθηκε 23/6-2/7/2012 και στόχο είχε την κατασκευή 4 νέων τάξεων στο δημοτικό σχολείο της περιοχής Γκιτέσι στην Ρουάντα. Μάθετε περισσότερα στο www.actionaid.gr
Κείμενο: Βίκυ Μαρκολέφα για το cosmo.gr
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου